Στις ακτές της Ιταλίας αναπτύχθηκαν από τον 9ο αιώνα ισχυρές ναυτικές πολιτείες που κυριάρχησαν στο Μεσόγειο. Η Γένουα, η Πίσσα και η Βενετία.
Η Βενετία λόγω και της προνομιακής της γεωγραφικής θέσης φάνηκε δυνατότερη και κατά τον 11ο αιώνα πήρε από το Βυζάντιο εμπορικά και ναυτικά προνόμια και κυριάρχησε στο Μεσόγειο.
Η κατοχή της Παλαιστίνης από τους Τούρκους έδωσε την αφορμή να ξεκινήσουν οι Σταυροφορίες. Οι στρατηγοί των σταυροφόρων της 4ης Σταυροφορίας κατέλαβαν το 1204 την Κωνσταντινούπολη και μοιράστηκαν τους τόπους της αυτοκρατορίας.
Η Βενετία πήρε τα νησιά του Ιονίου, του Αιγαίου, την Εύβοια και την Κρήτη.
Οι στρατιωτικές δυνάμεις ήταν αδύνατο να επαρκούν, αλλά το τιμαριακό σύστημα έδωσε διέξοδο. Ιδιωτικοί στρατοί αρχόντων θα καταλάμβαναν τα νησιά, υπό τον όρο να αναγνωρίσουν την κυριαρχία της Βενετίας και να προωθούν και να προστατεύουν τα συμφέροντά της.
'Ετσι έγινε με τον Μάρκο Σανούδο, που ίδρυσε το 1207 το Δουκάτο του Αιγαίου καταλαμβάνοντας τη Νάξο, την Πάρο και τα γύρω νησιά των Κυκλάδων.
Κατά το 1263 ο βυζαντινός πρωτοστράτορας Αλέξιος Φιλανθρωπηνός εκστρατεύει εναντίον Πάρου, Νάξου και Κέας, αλλά οι Βενετοί έχουν πια στερεωθεί. Πρόκειται για την τελευταία προσπάθεια ανακατάληψης των νησιών από τους Βυζαντινούς στα χρόνια του Μιχαήλ Παλαιολόγου.
Σανούδοι, Κρίσπηδες, Σωμαρίπες
Η πρώτη εγκατάσταση των Βενετών έγινε στην Παροικιά και τότε έγινε το Κάστρο της πόλης από τα μάρμαρα των αρχαίων ναών. Η οικογένεια των Σανούδων κυβερνά τα νησιά του Αιγαίου γύρω στα 200 χρόνια. Εκτός απ' το Κάστρο της Παροικιάς χτίζονται και τα κάστρα της Νάουσας και του Κέφαλου στο λόφο του Αγίου Αντωνίου στη Μάρπησσα. Το κάστρο της Αντιπάρου χτίζεται αργότερα, το 1440.
Μετά τους Σανούδους η Πάρος έρχεται στα χέρια της οικογένειας των Κρίσπηδων και πολύ σύντομα περνάει στην κατοχή της οικογένειας των Σωμαρίπα.
Ο Φραγκίσκος Κρίσπης πάντρεψε τη Μαρία Σανούδου με τον ιππότη Γάσπαρο Σωμαρίπα και τους έδωσε προίκα την Πάρο και την Αντίπαρο. Ο Πάρος αποσπάται από το Δουκάτο του Αιγαίου και αποτελεί κέντρο ανεξάρτητης ηγεμονίας, υποτελούς στο Δουκάτο.
Ο Γάσπαρος Σωμαρίπας κυβερνά μέχρι το 1440. Τον διαδέχονται ο Κρουσίνος Σωμαρίπας (1440-1462), ο Δομήνικος Σωμαρίπας (1466-1504) και ο Κρουσίνος Σωμαρίπας (1504-1520).
Από το 1520 η Πάρος περιέρχεται στα χέρια της οικογένειας των Βενιέρηδων μέχρι το 1531. Τότε, το 1531, στάλθηκε από τη Βενετία προσωρινού διοικητή του νησιού. Η Βενετική κυβέρνηση αποφάσισε να δοθεί η Πάρος στην Καικιλία Βενιέρη, το σύζυγο του Βερνάρδου Σαγκρέδου, στα χρόνια του οποίου το νησί πέφτει στα χέρια των Τούρκων.
Αρχαιοκαπηλεία ...σωτήρια!
Ο Κρουσίνος Σωμαρίπας (ο πρώτος Κρουσίνος) αναφέρεται σαν ο σπουδαιότερος ηγεμόνας της Πάρου. Στα χρόνια του μεγαλώνει η ασφάλεια του νησιού, αρχίζει ξανά το εμπόριο των μαρμάρων και πολλά αντικείμενα της αρχαίας τέχνης συλλέγονται από τα ερείπια και τα χωράφια, για να πλουτίσουν τη συλλογή του ηγεμόνα.
Πρέπει εδώ να παρατηρήσουμε ότι το υψηλότερο πολιτιστικό επίπεδο των Βενετών δίνει προσοχή στα λείψανα του παλιού πολιτισμού από τον 14ο αιώνα και σώζει έτσι απ' την ολοσχερή καταστροφή πολύτιμα έργα.
Οι πρώτοι Βενετοί άρχοντες, οι Σανούδοι, βρήκαν την Πάρο σχεδόν έρημη και ιδιοκτησία των μοναστηριών. Οι δουλοπάροικοι των μοναστηριών αποσπάστηκαν από τα μοναστήρια και δούλευαν στα κτήματα των νέων αρχόντων. Η σχετική ηρεμία και η εργασία στα κτήματα, αλλά και στα λατομεία και στις οικοδομικές εργασίες τόνωσαν τη ζωή στα νησιά, με αποτέλεσμα να αυξηθεί ο πληθυσμός και να σημειωθεί κάποια ανάπτυξη.
Η εξουσία στα νησιά δεν ασκείται μόνο από τους Ενετούς. Έχει και την εξουσία των ιερωμένων της Βενετίας, που ενεργούν ως ιδεολογικοί εκπρόσωποι της Παπικής εκκλησίας, και την εξουσία του ορθόδοξου κλήρου, που αρχικά υποτάσσεται στη νέα πραγματικότητα, αργότερα όμως σηκώνει κεφάλι.
Χωρίς καθολικούς η Πάρος
Πρέπει να εξηγήσουμε γιατί στην Πάρο δεν σώθηκαν φραγκικές μειονότητες, όπως στη Νάξο, το Σύρο και την Τήνο, νησιά με πολλούς καθολικούς. Η τουρκική πολιτική προετοίμαζε το έδαφος κι έκανε προνόμια στον ορθόδοξο κλήρο. Με τη βαθμιαία επέκταση της Τουρκίας η ορθόδοξη εκκλησία εμφανίζεται ως ισχυρός παράγοντας στην κοινωνική ζωή και προστάτης των καταπιεσμένων δουλοπαροίκων. Καταφέρνει λοιπόν και επανακτά τα προνόμια που της είχαν αφαιρεθεί και η Εκατονταπυλιανή παίρνει πίσω τα κτήματα, που είχαν δοθεί στους Βενετούς. Πολλές οικογένειες Βενετών, για να περισώσουν τις ιδιοκτησίες τους, κάτω από την πίεση της ορθόδοξης εκκλησίας ασπάζονται την ορθοδοξία.Η πίεση αυτή φαίνεται να είναι μεγαλύτερη για την Πάρο, είτε για τη μεγάλη σημασία που είχε η Εκατονταπυλιανή, είτε λόγω αριθμητικής υπεροχής των ορθοδόξων.
Καθημερινή ζωή
Οι Βενετοί είναι βέβαια δυνάστες για τα νησιά, αλλά με την ευφυία και τον προχωρημένο πολιτισμό τους επηρεάζουν και σε θετική τη ζωή των νησιωτών. Η εμπειρία τους στη θάλασσα, η εφευρηματικότητά τους, η καλή σχέση με τις τέχνες φέρνουν και καλούς ανέμους στη διοίκηση, στη ζωή, στην αντιμετώπιση των καθημερινών προβλημάτων.
Δεν είναι τυχαίο ότι από τον 15ο αιώνα οι Βενετοί συλλέγουν αρχαία, αλλά και διοργανώνουν ανασκαφές. Ίσως να έπαιξαν πολύ θετικό ρόλο για να σωθούν αριστουργήματα, που αλλιώς θα γίνονταν κι αυτά ασβέστης ή υλικά οικοδομών.
Οι κάτοικοι αναπτύσσουν διάφορες τέχνες. Ψαθοπλεκτική στη Σίφνο, αγγειοπλαστική, ύφανση ρούχων, ενώ η γεωργία, η κτηνοτροφία και η αλιεία είναι πάντα οι βάσεις της ζωής των νησιών. Υπάρχει μια πρόοδος στις ευρεσιτεχνίες, που ενθαρρύνονται, ενώ η Αναγέννηση θα φωτίσει αμυδρά το παρελθόν στο Πάρο και στα Κυκλαδονήσια. Τώρα βρίσκονται τα πρώτα ερεθίσματα για τα γράμματα, που θα σταματήσουν όμως τους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας.
*Ο κ. Χρήστος Γεωργούσης είναι πρώην διευθυντής του Γυμνασίου Πάρου και συγγραφέας πολλών βιβλίων για την Πάρο και όχι μόνο
