Τι είναι η «Ξηρή καταιγίδα» που χτύπησε Αττική και Κυκλάδες -Εστίες από κεραυνούς... χωρίς βροχή!

«Μάχη» για να μην ενεργοποιηθούν εκ νέου τα πύρινα μέτωπα που βρίσκονται σε ύφεση μετά τις μεγάλες φωτιές που έκαψαν τις τελευατίες ημέρες τη χώρα -  αλλά και να μην προκληθούν νέες εστίες -  συνεχίζουν να δίνουν πυροσβεστική υπηρεσία και εθελοντές.
Σήμερα καταγράφεται έντονη κεραυνική δραστηριότητα στην Ελλάδα με επίκεντρο την Αττική, την Εύβοια και τα νησιά των Κυκλάδων, η οποία μάλιστα έχει προκαλέσει εστίες πυρκαγιών. Το εντυπωσιακό δε είναι ότι στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται για «ξηρή καταιγίδα», δηλαδή έχουμε κεραυνική δραστηριότητα χωρίς βροχή.

Αυτή την στιγμή, έντονη κεραυνική δραστηριότητα καταγράφεται μεταξύ Άνδρου και Νότιας Εύβοιας, όπως αποτυπώνεται και στον χάρτη που ακολουθεί. Πριν από λίγο, σύμφωνα με επίσημη ενημέρωση από την Πυροσβεστική υπάρχουν δύο πύρινα μέτωπα στο νησί της Άνδρου, στην περιοχή Βιτάλι και κοντά στη Μονή Ζωοδόχου Πηγής. Στην περιοχή επιχειρούν ισχυρές επίγειες και εναέριες δυνάμεις. Υπό μερικό έλεγχο έχει τεθεί η πυρκαγιά στη Χίο στη δασική περιοχή Καμπιών. Στις Αρχές υπάρχει ανησυχία λόγω των ισχυρών ανέμων.

Με άσπρο χρωμα είναι οι νέοι κεραυνοί πριν 20’, με κίτρινο πριν 45-50’, με κόκκινο πριν 100-140’.

Μέσα σε μία ώρα έπεσαν 270 κεραυνοί σε Βάρη-Βουλιαγμένη
Στην Αττική σημειώνονται από τα ξημερώματα καταιγίδες, κυρίως στα νότια τμήματα, συνοδευόμενες από έντονη κεραυνόπτωση που προκάλεσε έξι νέες εστίες σε δασικές περιοχές σε διάσπαρτα σημεία σε Βάρη, Βούλα, Κορωπί και σε δύσβατη περιοχή στην περιοχή του Βαρνάβα. Οι πυρκαγιές τέθηκαν υπό έλεγχο από τις δυνάμεις της Πυροσβεστικής και πιθανολογείται ότι προκλήθηκαν λόγω της έντονης κεραυνικής δραστηριότητας που εκδηλώθηκε στην περιοχή.  Την ίδια ώρα, σε εξέλιξη είναι φωτιές  σε Γραμματικό, Βαρνάβα και Μαραθώνα που επίσης προκλήθηκαν από κεραυνό.
Οι εστίες βρίσκονται στην περιοχή του Γραμματικού, όπως και στον Βαρνάβα, το Καλέντζι και Άνω Σούλι. Λίγο πριν τις 11:00 το πρωί, οι πυροσβέστες κατάφεραν να σβήσουν το ένα μέτωπο, στο Γραμματικό προς Καλέντζι.

Η φωτιά σήμανε συναγερμό στην Πυροσβεστική, που κινητοποίησε ισχυρές επίγειες και εναέριες δυνάμεις.
Τι προσέχουμε - Πώς αντιδρούμε

-Βγαίνουμε αμέσως από θάλασσα
-Μακριά από πλαζ και χώρους που έλκουν τους κεραυνούς όπως δέντρα και δασικές εκτάσεις
-Σε περίπτωση που βρεθείτε σε χώρους θα αντιληφθείτε μερικά δευτερόλεπτα πριν την εκδήλωση του κεραυνού την λάμψη πρώτα και μετά τον κρότο από τον κεραυνό.Μία μέση αστραπή μεταφέρει ενέργεια πάνω από μισό δισεκατομμύριο joule, όση περίπου παράγει ένας σταθμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας σε ένα δευτερόλεπτο. Η θερμοκρασία στην περιοχή όπου δημιουργείται η αστραπή αγγίζει θερμοκρασίες υψηλότερες κι από αυτές που επικρατούν στην επιφάνεια του ήλιου.

Το φαινόμενο της «ξηρής καταιγίδας» - Κάτω από ποιες συνθήκες εκδηλώνονται και τι προκαλούν

Ξηρή καταιγίδα είναι καταιγίδα η οποία συνοδεύεται από αστραπές και βροντές με καθόλου ή ελάχιστη βροχή (0 έως 2.5 mm). Όλη η βροχή, ή η περισσότερη, εξατμίζεται προτού φτάσει στο έδαφος. Αυτό το φαινόμενο είναι συχνό στην περιοχή μας κατά την μεταβατική περίοδο από χειμώνα σε καλοκαίρι, δηλαδή τους μήνες της άνοιξης και σπανιότερα το φθινόπωρο.

Οι ξηρές καταιγίδες εκδηλώνονται στην περιοχή μας όταν επηρεαζόμαστε από ξηρές και σχετικά θερμές αέριες μάζες από την βόρειο Αφρική, όπου τα ποσοστά υγρασίας στην ατμόσφαιρα είναι περιορισμένα και ταυτόχρονα υπάρχει αρκετή αστάθεια για την εκδήλωση τους.
Πιο κάτω βλέπουμε το skew-T στις 14/10/2019, όπου και σημειώθηκαν ξηρές καταιγίδες στην Κύπρο. Η περιοχή την οποία κυκλώσαμε υποδεικνύει ότι η ατμόσφαιρα είναι αρκετά ξηρή από περίπου τα 700 hPa (~3000 μέτρα) μέχρι και την επιφάνεια και άρα σε περίπτωση βροχής, το μεγαλύτερο μέρος της εξατμίζεται.

Η βάση των νεφών των ξηρών καταιγίδων βρίσκεται σε μεγάλα ύψη, συνήθως από τα 2500 μέτρα και άνω. Όσο μεγαλύτερη η απόσταση της βάσης της καταιγίδας από την επιφάνεια του εδάφους, τόσο μεγαλύτερη είναι και η εξάτμιση. Για παράδειγμα, εάν μια ξηρή καταιγίδα περάσει με την ίδια ένταση πάνω από όλες τις περιοχές της Κύπρου, στα πεδινά πιθανό να μην πέσει καθόλου βροχή ή μόνο κάποιες σταγόνες, ενώ στα ορεινά που είναι πιο κοντά στη βάση της καταιγίδας είναι πιο πιθανό να καταγραφεί λίγη βροχόπτωση. Eπίσης, όσο πιο χαμηλή είναι η υγρασία από περίπου τα μέσα έως τα κατώτερα στρώματα της τροπόσφαιρας, τόσο μεγαλύτερη είναι και η εξάτμιση.

Να προσθέσουμε ότι οι ξηρές καταιγίδες μπορούν να προκαλέσουν ισχυρά καθοδικά ρεύματα αέρα (dry microbursts). Αυτό οφείλεται στα χαμηλά ποσοστά σχετικής υγρασίας πάνω από το έδαφος (τα οποία φτάνουν μέχρι και την μέση τροπόσφαιρα), και τα οποία ευνοούν το φαινόμενο του “evaporational cooling” (δηλαδή ψύξη μιας αέριας μάζας λόγω εξάτμιση της βροχής).

Στο πιο κάτω βίντεο βλέπετε τα έντονα καθοδικά ρεύματα ξηρής καταιγίδας που επηρέασε την Λευκωσία στις 14/10/2019. Το βίντεο τραβήχτηκε από τον Στέφανο Μιστρελλίδη και τον οποίο ευχαριστούμε ιδιαιτέρως.

Οι κεραυνοί και τα μέτρα προστασίας - Η ανάλυση Κολυδά

Το ζήτημα της προστασίας γενικότερα από τα ακραία φαινόμενα έρχεται στο προσκήνιο, λόγω των ακραίων καιρικών συνθηκών. Ο κεραυνός συγκαταλέγεται μέσα στα πιο μυστηριώδη και επικίνδυνα φυσικά φαινόμενα.

Ο κεραυνός είναι μία γιγαντιαία εκκένωση στην ατμόσφαιρα ή μεταξύ ατμόσφαιρας και εδάφους.

Οι αστραπές πραγματοποιούνται εντός των νεφών ή μεταξύ νέφους και εδάφους. Η δεύτερη κατηγορία χωρίζεται σε άλλες δύο, αναλόγως αν το νέφος από το οποίο προήλθε ο κεραυνός, είχε θετική ή αρνητική φόρτιση, επισημαίνει σε πρόσφατη ανάλυσή του ο Θοδωρής Κολυδάς.Όπως αναφέρει:

«Οι κεραυνοί της δεύτερης κατηγορίας μπορεί να έχουν κατεύθυνση από το σύννεφο προς τη γη ή από τη γη προς το σύννεφο (ανοδικοί κεραυνοί). Η βροντή είναι ο ήχος που ακούγεται ως αποτέλεσμα της εκκένωσης. Καθώς το τόξο του κεραυνού διαπερνά τον αέρα, αυτός θερμαίνεται και διαστέλλεται ταχύτατα. Αυτή η ταχεία διαστολή δημιουργεί την βροντή. Ο αέρας από τον οποίο περνάει ο κεραυνός μπορεί να θερμανθεί μέχρι και 28.000 βαθμούς Κελσίου, που είναι περίπου πενταπλάσια θερμοκρασία από αυτήν της επιφάνειας του ήλιου! Συνήθως μπορούμε να ακούσουμε έναν κεραυνό που απέχει περί τα 16 χιλιόμετρα και αν συνυπολογίσουμε ότι ο κεραυνός μπορεί να συμβεί 16 χιλιόμετρα μακριά από μία καταιγίδα, αν ακούσουμε κεραυνό είναι πιθανόν να είμαστε πιθανά θύματα κάποιου επόμενου (το παραπάνω στοιχείο ισχύει για εξωτερικούς χώρους).

Μέτρα προστασίας

Κάθε χρόνο σκοτώνονται περίπου 24.000 και τραυματίζονται περίπου 240.000 άνθρωποι από κεραυνούς σε όλο τον κόσμο. Σχεδόν ενστικτωδώς, ο άνθρωπος βλέποντας μία καταιγίδα ή ακούγοντας έναν κεραυνό, προσπαθεί να βρει κάποιου είδους κατάλυμα. Για να θεωρηθεί ένα κατάλυμα ικανό να προστατεύσει τον άνθρωπο, πρέπει να είναι ένα κτίριο που έχει οπλισμένο σκυρόδεμα, δίκτυο ύδρευσης ή αποχέτευσης, κάποιο χαρακτηριστικό δηλαδή που να μπορεί να γειώσει την τεράστια ενέργεια του κεραυνού.

Συνεπώς, διάφορα σκέπαστρα, δέντρα, στάσεις λεωφορείου κτλ. δεν παρέχουν προστασία από τους κεραυνούς – κάποιες φορές τους έλκουν μάλιστα. Επίσης τα λαστιχένια υποδήματα και τα λάστιχα των οχημάτων δεν προστατεύουν από τους κεραυνούς. Αρκετά θύματα κεραυνών μάλιστα, ήταν αγρότες που βρέθηκαν επάνω στο τρακτέρ τους. Επίσης υπάρχουν πολλά θύματα που ήταν βοσκοί και χτυπήθηκαν μαζί με το κοπάδι τους. Προφανώς κάποιος που θέλει να προστατευτεί από μία καταιγίδα και βρίσκεται μέσα στη θάλασσα, πρέπει να βγει στη στεριά , για να γλιτώσει τόσο από πνιγμό, όσο και από κεραυνό. Η στεριά είναι πολύ λιγότερο αγώγιμη και ο άνθρωπος κινδυνεύει πιο λίγο από κεραυνό που θα πέσει κοντά του. Τα στατιστικά στοιχεία έχουν δείξει ότι τα ανοιχτά πλεούμενα, όπως οι βάρκες ψαρέματος δεν προστατεύουν τους επιβαίνοντες από κεραυνικό πλήγμα (διαβάστε εδώ). Αν κάποιος βρεθεί εν μέσω καταιγίδας μέσα στο αυτοκίνητο του, αυτό του παρέχει μία κάποια προστασία , αρκεί να μην αγγίζει μεταλλικά μέρη του αυτοκινήτου. Εάν κάποιος βρεθεί σε δάσος, μακριά από ασφαλή κτήρια ή οχήματα, καλό είναι να προστατευτεί κάτω από πυκνή και χαμηλή βλάστηση, όπως θάμνοι. Γενικά είναι καλό αν πέφτουν κοντά του κεραυνοί, να προστατεύσει την ακοή, κλείνοντας τα αυτιά, και να μειώσει την επιφάνεια επαφής με το έδαφος πχ. να μην ξαπλώσει σε αυτό. Το υγρό έδαφος είναι σημαντικά πιο αγώγιμο, από ότι το στεγνό και συνεπώς διευκολύνει την ανάπτυξη βηματικής τάσης.

Οι πρώτες βοήθειες σε άνθρωπο που επλήγη από κεραυνό, είναι παρόμοιες με αυτές που παρέχονται μετά από ηλεκτροπληξία. Εάν κάποιος πληγεί από κεραυνό, μπορούν να του παρασχεθούν άμεσα οι πρώτες βοήθειες , καθώς δεν συνεχίζει να φέρει επικίνδυνο ηλεκτρικό φορτίο. Το ανθρώπινο σώμα δεν αποθηκεύει ηλεκτρική ενέργεια. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα της NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration) παρά τη γενική πεποίθηση ότι τα μεταλλικά αντικείμενα έλκουν τους κεραυνούς, αυτό δεν ισχύει απόλυτα. Χαρακτηριστικά λέει ότι τους περισσότερους κεραυνούς δέχονται τα ψηλά βουνά , τα οποία είναι συνήθως πετρώδη. Ο λόγος που αποφεύγουμε τα μεταλλικά αντικείμενα κατά τη διάρκεια καταιγίδας δεν είναι ότι έλκουν τους κεραυνούς, αλλά ότι είναι καλοί αγωγοί. Έτσι, ο κεραυνός μπορεί να χτυπήσει το μεταλλικό αντικείμενο (πχ. μία σωλήνα) αρκετά μακριά μας, αλλά το ρεύμα μεταφέρεται μέσω του αντικειμένου και μας χτυπά, εφόσον είμαστε σε επαφή. Για να χτυπήσει κεραυνός τον άνθρωπο, δεν χρειάζεται να υπάρχει καταιγίδα ακριβώς από πάνω του – ο κεραυνός μπορεί να χτυπήσει 10 ή και 15 χλμ. μακριά από την καταιγίδα. Γι’ αυτό λέγεται ότι όταν ακούς βροντές και βρίσκεσαι σε εξωτερικό χώρο, αυτομάτως σημαίνει ότι κινδυνεύεις, είτε βρέχει από πάνω σου, είτε όχι. Επίσης, είναι μύθος ότι ο κεραυνός δεν χτυπά 2 φορές το ίδιο σημείο – αντιθέτως υπάρχουν ψηλά κτίρια που πλήττονται δεκάδες φορές ετησίως από κεραυνούς.

Οι κεραυνοί στην Ελλάδα

Η κεραυνική δραστηριότητα στην Ελλάδα συσχετίζεται με τις περιοχές που χαρακτηρίζονται από σύνθετη τοπογραφία όπως φανερώνει η μελέτη της γεωγραφικής κατανομής των ημερών καταιγίδων (ημέρα που εμφανίστηκε ένας τουλάχιστον κεραυνός πάνω από την Ελλάδα για την περίοδο 9 ετών από το 2005 ως το 2014). Η πιο σημαντική κεραυνική δραστηριότητα ανιχνεύεται πάνω από τις ηπειρωτικές περιοχές και ειδικότερα πάνω από τις μεγάλες ορεινές εξάρσεις. Η μεγαλύτερη συχνότητα κεραυνών καταγράφεται στα ορεινά της Πελοποννήσου και στην οροσειρά της Ροδόπης. Στη θαλάσσια περιοχή, η κεραυνική δραστηριότητα είναι μέγιστη στο Ιόνιο πέλαγος και στις ακτές τις δυτικής Ελλάδας.