Με μεγάλη μας χαρά θα θέλαμε να αναδημοσιεύσουμε ένα έργο τομή που αφορά τον πολιτισμό και τη λαϊκή παράδοση του νησιού μας. Το κοπιώδες αυτό έργο είναι αποτέλεσμα πολυετούς έρευνας των κυρίων Δημήτρη Ν. Ντόλκα και Ιωάννη Βασιλειόπουλο , στο μεράκι των οποίων οφείλεται η διάσωση της ονοματολογίας της Πάρου.
Προσωπικά κάθε φορά που επισκέπτομαι την ιστοσελίδα paros-onomata.blogspot.com, διαβάζω με τις ώρες την ιστορία της ονοματολογίας της Πάρου που χάνεται στους αιώνες. Μην ξεχνάμε άλλωστε, ότι η Πάρος ήταν ένα άγονο νησί που κατά καιρούς αριθμούσε ελάχιστους κατοίκους. Η πληθυσμιακή αύξηση των κατοίκων του νησιού μας αρχίζει να φαίνεται κατά τη διάρκεια της ενετοκρατίας στο Αιγαίο. Οι Ενετοί αντιλαμβάνονται τη γεωγραφική θέση της Πάρου και τη χρησιμοποιούν ως διαμετακομιστικό κέντρο. Για αυτό ακριβώς τον λόγο μεγάλες και γνωστές οικογένειες των ενετών εγκαθίστανται στη Πάρο με σκοπό να βοηθήσουν στην εγκαθίδρυση και διάδοση της ενετοκρατίας και των θεσμών της. Πιο συγκεκριμένα μετά την άλωση της Πόλης το 1204, δόθηκαν σε φεουδαρχικές οικογένειες (που έφεραν τίτλους τιμής και αντίστοιχα οικόσημα) τα εδάφη των νησιών με την προϋπόθεση ότι θα αναγνωρίζουν την κυριαρχία της Βενετίας και θα προωθούν τους στόχους και τις επιδιώξεις της.
Η τοπική ονοματολογία και τα επίθετα της Πάρου χωρίζονται σε ομάδες:
1. Ελληνικά – Παλαιοβυζαντινά βυζαντινά π.χ Αγαλλιανός, Αργυρόπουλος, Αρχολέως, Αλισαφής (πριν το 1204).
2. Φράγκικα - Δυτικά κυρίως Ισπανικά, Ιταλικά και Λοβαρδοβενέτικα π.χ. Κουαρτάνος, Τσιγώνιας, Αλιφιέρης, Αλιπράντης (μετά το 1204). Οι Φράγκοι κατέλαβαν την Πάρο το 1207 και προς ασφάλεια έκτισαν κάστρο στην Παροικιά και αργότερα στη Νάουσα και στα χωριά του Κεφάλου. Οι Παριανοί κατά ένα μεγάλο ποσοστό έχουν Ενετικά-Δυτικά επώνυμα αυτό οφείλεται στο γεγονός της Βενετοκρατούμενης για 3 αιώνες Πάρο και στη φυγή πολλών Κρητοβενετών προς τις Κυκλάδες μετά την ήττα τους από τους Οθωμανούς
3. Μεταγενέστερα της άλωσης του Μωριά από τους Οθωμανούς και μετά την αποτυχημένη επανάσταση του Ορλόφ. Σε αυτή τη περίοδο κατέφευγαν στις Κυκλάδες πολλές οικογένειες του Μωριά. π.χ. Τριπολιτσιώτης, Δημητρακόπουλος, Μωραΐτης, Αναγνωστόπουλος, Ζησημόπουλος, Γραμματικόπουλος κ.α.
4. Πρoσφυγικά Αρκετοί και οι πρόσφυγες κυρίως από τα Παράλια της Μικράς Ασίας αλλά και από τα Νησιά του Ανατολικού Αιγαίου μετά τον 19ο αιώνα. Τρία τα μεγάλα κύματα προσφύγων, το 1814 από τα Παράλια, το 1822-24 από Νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και το 1922 πάλι από τα παράλια της Μικράς Ασίας που έμελλε να είναι και το τελειωτικό χτύπημα για τον Ελληνισμό της περιοχής.
5. Επίσης υπάρχουν και τα ονόματα Εθνικά ή Πατριδωνυμικά-Toπωνυμιακά. Οικογενειακά ονόματα εννοούμε τα ονόματα εκείνα που φανερώνουν τον τόπο όπου ξενοδούλεψε και έζησε ο παρονομασμένος: Πολίτης από την Πόλη, ή πολύ συχνότερα τον τόπο απ’ όπου ήρθε, το χωριό απ’ όπου μετοίκησε.
6. Yπάρχουν τα επίθετα που είναι συνυφασμένα με το επάγγελμα ή το παρατσούκλι, όπως π.χ. Ράπτης, Μυλωνάς, Χασούρης, Καρποδίνης, Ακάλεστος, Γαλανός, Μαούνης, Μαλαματένιος, κ.α.
7. Τέλος υπάρχουν και τα βαπτιστικά επίθετα, όπως Δημητρίου, Γεωργίου, ή Παυλάκης, Γιαννάκης κ.α.
Στο πρώτο μέρος του αφιερώματος, θα αναζητήσουμε την προέλευση των ονομάτων των χωριών του Κεφάλου (Μάρπησσα, Μάρμαρα, Κώστος):
Κώστος
• Από τα επώνυμα του Κώστου σε χρήση μέχρι σήμερα Βογιατζής ή Μπογιατζής, Κανάλης (σημ. Κανάλες), Χερουβής (σημ. Χερουβείμ) κ.α. επώνυμα που δεν συναντάμε πια στον Κώστο είναι τα: Θεοδωρουλάκης, Καλαβρός, Μπαρμπεράκης, Ρωμανός, Τσάκνης, Φιλοκάλαμος, Τούλιος.
Μάρμαρα
• Πολλοί από τους Μαρμαριανούς κατάγονται από τα Σφακιά της Κρήτης. Το ίδιο συμβαίνει και με τους Απεραθίτες της Νάξου και με τους κατοίκους του Αδάμαντα στη Μήλο. Οι κρητικές οικογένειες του Κεφάλου (Χωριά του Κεφάλου είναι τα Μάρμαρα, ο Πρόδρομος και η Μάρπησσα), όπως Ρίτσος, Λαουράκης, Παυλάκης, Χριστόφορος, Καλλέργης, Κληρονόμος, Καβάλης κλπ. Ήρθαν στην Πάρο κυρίως τον 18ο αιώνα με τους Καλλέργη. Έγγραφο των ντόπιων προς τις αρχές ζητούν την προστασία τους από λεηλασίες των νέων πλέον κατοίκων. Υπάρχουν όμως και κρητοβενετοι και κρητικοί από το 1660-1670 μετά την άλωση της Κρήτης.
Μάρπησσα
Έλαβε το όνομα Μάρπησσα από το ομώνυμο όρος στο κέντρο της Πάρου (σημ. Άγ. Πάντες) το 1834 επί της Βασιλείας του Όθωνα όπου έγινε το ίδιο έτος Δήμος. Σε παλιότερες μαρτυρίες αναφέρονταν ως χωριά του Κεφάλου. Από σφραγίδα του 1820 αναφέρετε ως Κηπίδος (ίσως να εννοεί τους κήπους και τα περιβόλια της περιοχής) Στην τοπολαλιά παρέμεινε να λέγετε Τσιπίδος ή Τζιπίδος αλλά και Τρίποδες.
