Σε ταραγμένα και δύσκολα χρόνια, όπως αυτά του οθωμανικού ζυγού, σε πολλές περιοχές της χώρας μας ο αθλητισμός αποτέλεσε πεδίο αντιπαράθεσης μεταξύ κατακτητών και κατακτημένων, αφού ήταν δραστηριότητα που συγκέντρωνε κόσμο, συνεπώς και ιδέες και πειθαρχημένη λειτουργία και δράση. Επίσης δεν απελευθερώθηκε όλη η Ελλάδα με την επανάσταση του 1821 καθώς μεγάλα τμήματά της ενσωματώθηκαν αργότερα, όπως αρκετά νησιά στο βορειοανατολικό Αιγαίο κατά το έτος 1912.
Θα πάμε λοιπόν στη Λέσβο της οθωμανικής περιόδου.
Λίγο πριν μπει το 1900 στη Μυτιλήνη αθλητισμός σήμαινε μονόζυγο, άλματα και λιθάρι (οι ρίψεις της εποχής), σκοποβολή, ενώ ούτε καν το ποδόσφαιρο δεν είχε εξαπλωθεί. Άντε και κάποιοι περιοδεύοντες παλαιστές σε παραστάσεις-αγώνες πάλης επί πληρωμή εισιτηρίου, αλλά και πλανόδιοι ακροβάτες, συχνά αντί πινακίου φακής με περιφερόμενο δίσκο για φιλοδωρήματα, αντί εισιτηρίου.
Το πρώτο αξιοσημείωτο γεγονός είναι το 1906 η συμμετοχή του Λέσβιου αθλητή Νικακάρα στους Ολυμπιακούς Αγώνες στο Μαραθώνιο δρόμο. Καταλυτικός ο ρόλος του φιλάθλου Σταμάτη Γεωργιάδη, βιομήχανου, που προετοίμασε και οργάνωσε την αποστολή του αθλητή στους Ολυμπιακούς Αγώνες και αργότερα πρωτοστάτησε το 1909 στο να φτιαχτούν αθλητικοί σύλλογοι στη Μυτιλήνη, ο Διαγόρας και ο Άτλας. Μάλιστα ο Διαγόρας πρώτος συνέλαβε την ιδέα της διοργάνωσης Αιγαιοπελαγίτικων Αγώνων Στίβου για να γίνει το νησί επίκεντρο, αλλά οι Τούρκοι απαγόρευσαν τη διοργάνωση, διαβλέποντας προσπάθειες εθνικής συγκρότησης του ελληνικού στοιχείου.
Οι τουρκικές αρχές διοργάνωναν το Ντουνανμά (γιορτή του Σουλτάνου) με αγώνες ακροβασίας και κολύμβησης και πριμ, μπαξίσι για το νικητή.
Στην εποχή του ο Άτλας εξέφραζε τα λαϊκά στρώματα της Μυτιλήνης. Ο Άτλας είχε ως σημαντικά στελέχη το Σταμάτη Γεωργιάδη, τον Αντώνη Λημνιό, τον Γιάννη Δελή, τον Αριστείδη Σιφναίου και επι κεφαλής ο Παναγ. Γεωργίου Αναστασίου. Επίσης σημαντικά στελέχη του ήταν ο Ασημάκης Φούσκας και ο Θεόδωρος Μαργώνης. Το γυμναστήριό του ήταν κοντά στο λιμάνι και σύμφωνα με την εφημερίδα «Αιγαιοπελαγίτικος Αθλητισμός» του 1932 (πολύ μεταγενέστερο το δημοσίευμα από την περιγραφή που κάνει και απέχει κοντά 20 χρόνια) ήταν στις πρώην εγκαταστάσεις του εργοστασίου Ρουσέλη και τις αποθήκες ξυλείας. Σε σειρά δημοσιευμάτων της εφημερίδας με υπογραφή του Δ. Παροδίτη αναφέρονται στοιχεία για τον Άτλα και κυρίως για τη δίκη του.
Ο σύλλογος εκτός από τις κλασσικές ασκήσεις σουηδικής γυμναστικής προσέλαβε γυμναστή για γυμνάσια στρατιωτικά πυκνής τάξεως όπως έλεγαν στο στρατό. Δηλαδή στολή, κοντάρια αντί για τουφέκια, σημαιοφόρος, σάλπιγγες, παρέλαση ανά τετράδες και με τραγούδια όπως «Μαύρη είναι η νύχτα στα βουνά» κλπ.
Ήταν επόμενο να μπει στο μάτι των Τούρκων, που σύντομα κατηγορούν τον Άτλαντα ότι στην πραγματικότητα εκπαιδεύει στρατιώτες για να κηρύξει την επανάσταση στο νησί, ενώ τον κατηγορούν ότι κάνει και σκοποβολή με την εποπτεία αξιωματικού που είχε στείλει η Ελλάδα. Βγαίνει «βρώμα», fake news για την ορολογία της εποχής μας ότι ο Άτλας έχει κρυμμένο οπλισμό από 40.000 τουφέκια.
Την παρτίδα έσωσε ο Εκρέμ μπέης νομάρχης Αρχιπελάγους, που όντας μετριοπαθής διέψευσε στις οθωμανικές αρχές ότι ο Άτλας είναι πρόπλασμα στρατιωτικού σώματος και προέτρεψε να αποδειχτεί στους κατοίκους του νησιού, ότι ο οθωμανισμός είναι καλύτερος από τον ελληνισμό, μέσω έργων και δικαιοσύνης. Πρωθυπουργός της Τουρκίας τότε ήταν ο εκ Μυτιλήνης μετριοπαθής Χελμή πασάς και έτσι το πράγμα δεν χόντρυνε εκείνη τη στιγμή. Επίσης το νομικό πλαίσιο της εποχής δεν απαγόρευε τη χρήση λαβάρων, ταμπούρλων και στολών στα αθλητικά σωματεία, συνεπώς δεν υπήρχε νομικό πάτημα εναντίον τους, εκτός από τις κατηγορίες της προπαγάνδας και της προετοιμασίας για επανάσταση.
Το επόμενο σκηνικό σημειώθηκε όταν ο Άτλας έκανε ασκήσεις και παρέλαση, με στολές τρομπέτες και λάβαρα και στην επιστροφή του συνάντησε φάλαγγα του τουρκικού στρατού με επικεφαλής το φρούραρχο και συνταγματάρχη διοικητή της Μυτιλήνης. Η φάλαγγα του Άτλα αποδίδει στρατιωτικό χαιρετισμό και «παρουσιάστε άρμ» και οι Τούρκοι μάλλον αιφνιδιασμένοι και αμήχανοι, ανταποδίδουν το χαιρετισμό και αποχωρούν.
Όμως λίγο αργότερα ο Άτλας ξεκινά άσκηση σκοποβολής με πυρ ομαδόν κατά ορισμένου στόχου. Οι Τούρκοι θορυβήθηκαν και έστειλαν διαταγή να σταματήσει η συγκεκριμένη άσκηση και ο Άτλας τους απαντά ότι δέχεται μόνο έγγραφες διαταγές. Ο Τούρκος διοικητής δεν ρίχνει λάδι στη φωτιά, αλλά από εκεί και μετά αρχίζουν οι δυσκολίες για τη δράση των αθλητικών σωματείων που αντιμετωπίζονται πλέον σαν κύτταρα συσπείρωσης του ελληνισμού με στόχο τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα.
Επανήλθαν όμως οι Τούρκοι που δέχονταν συνεχώς παροτρύνσεις από μη μετριοπαθή στοιχεία, έτσι τα πράγματα οδηγούνται στα δικαστήρια στις 28 Ιανουαρίου 1910 έως τις 11 Φλεβάρη 1910 και μάλιστα σε ποινική δίκη σε βάρος της ηγεσίας του συλλόγου. Η δίκη αρχικά ήταν να γίνει στη Ρόδο για να μην γίνουν συγκεντρώσεις και επεισόδια στη Μυτιλήνη, αλλά τελικά δεν προχώρησε αυτή η επιλογή.
Στο σκαμνί θα κάθονταν ο Σταμάτης Γεωργιάδης, ο Παν. Γεωργίου Αναστασίου, ο Αντώνης Σαμαράς, ο Αριστείδης Στεφάνου, ο Θεόδωρος Μαργώνης, ο Αντώνης Λεμονός, ο Ασημ. Φούσκας, ο Γιάννης Δελής και άλλοι. Όμως οι περισσότεροι διέφυγαν και το παρόν στο δικαστήριο έδωσαν ο πρόεδρος του συλλόγου Στ. Γεωργιάδης και οι Π. Αναστασίου και Γερασ. Πετρογιάννου, για να αντικρούσουν βαριές κατηγορίες όπως τη «διακίνηση όπλων με σκοπό τη στάση».
Μάρτυρες αρκετοί και από τις δύο πλευρές, όχι όλοι αξιόπιστο. Τούρκος καταθέτει ότι είδε τον Άτλα να παρελαύνει με την ελληνική σημαία, που όπως αποδείχτηκε τελικά ήταν το λάβαρο του συλλόγου, ενώ άλλος έλεγε ότι έκαναν παρέλαση με γκράδες (όπλα της εποχής). Τελικά ο Άτλας αθωώθηκε, αλλά το κλίμα έντασης παρέμεινε και η δράση των ελληνικών αθλητικών συλλόγων απαγορεύτηκε. Κοντοζύγωνε όμως το 1912 όπου στις 8 Νοεμβρίου το νησί ενώθηκε με την Ελλάδα.
Το όνομα του Άτλα επανεμφανίστηκε στα αθλητικά πράγματα του νησιού από το 1962 και ήταν από τα σωματεία που η συγχώνευσή τους οδήγησε στη δημιουργία του Αιολικού Μυτιλήνης, ενώ σε άλλα αθλήματα ο σύλλογος είχε δραστηριότητα και σε κοντινά χρόνια. Πάντως το όνομά του δεν αποτέλεσε συνέχεια της δράσης του συλλόγου της οθωμανικής περιόδου, αλλά μάλλον τιμητική αναφορά στο παρελθόν του, όπως έχει γίνει σε πολλές ανάλογες περιπτώσεις στη χώρα μας.
Πηγή: Ερτ -Νάσος Μπράτσος
