Μανώλης Ψαρρός: Λυπάμαι, αλλά δεν μπορώ να γυρίσω στη Μύκονο

Δεν τον ενοχλούσε πλέον τόσο το σπάσιμο στη μύτη. Μπορεί να μην ισιώθηκε το ρινικό οστό και η παραμόρφωση να είναι εμφανής, αλλά τουλάχιστον δεν υπήρξε βλάβη στις αναπνευστικές οδούς. Τον ταλαιπωρούσε κυρίως η όρασή του. Είχε μια θολούρα στο βλέμμα, ένα νεφέλωμα όπως το περιγράφει, που με τον καιρό χειροτέρευε.

Στις 7 Μαρτίου ο Μανώλης Ψαρρός, αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων με τοπική αρμοδιότητα τη Μύκονο, δέχθηκε επίθεση καθώς επέστρεφε στο σπίτι του στην Αττική. Τον χτύπησαν στο πίσω μέρος του κεφαλιού, τον κλώτσησαν στα πλευρά, τον έστειλαν στα επείγοντα του νοσοκομείου. Αρχικά θεωρούσε ότι σε λίγες εβδομάδες θα επέστρεφε στο πόστο του, στο ίδιο νησί. Πέντε μήνες μετά, όμως, το αποκλείει. «Δεν νιώθω ασφαλής να συνεχίσω εκεί το έργο μου, παρότι που θα το ήθελα», λέει.

Το επίμονο πρόβλημα που είχε στην όρασή του από την επίθεση και το γεγονός ότι αρχικά δεν λάμβανε επαρκείς ιατρικές εξηγήσεις για το πότε ή πώς αυτό θα αποκατασταθεί τον επηρέασαν πολύ. Ήταν σαν να βιώνει μια διαρκή απειλή, φοβόταν ότι η καθημερινότητά του δεν θα είναι η ίδια.

«Η ειδικότητά μου είναι η μυκηναϊκή περίοδος, αλλά ασχολούμαι και με τα αρχαία νομίσματα. Τις πρώτες μέρες μετά το χτύπημα δοκίμασα να διαβάσω κάποια κείμενα για τη δουλειά και μου ήταν πολύ δύσκολο», λέει στην Καθημερινή ο κ. Ψαρρός. «Κάθε άνθρωπος από κάπου κρατιέται για να ζήσει. Για εμένα είναι κάποια ανακάλυψη που θα τη μοιραστώ με συναδέλφους, η δουλειά στην υπηρεσία και κάποιες προσωπικές στιγμές. Και δεν μπορούσα άλλο να διαβάσω, να συνεχίσω τη δουλειά μου. Δεν μπορούσα να αποδώσω και να ευχαριστηθώ τα πράγματα που έχω επιλέξει στη ζωή μου. Ολο αυτό μου δημιούργησε ένα ψυχοπλάκωμα».

Στις αρχές Μαΐου χειρουργήθηκε στο δεξί μάτι και το τελευταίο διάστημα, αφού ακολούθησε και συστηματική αγωγή, η κατάστασή του έχει βελτιωθεί. Από τα τέλη Μαΐου άρχισε να κοιμάται και καλύτερα, καθώς υποχώρησαν οι πόνοι που τον ενοχλούσαν. Προηγουμένως από τα σπασίματα δεν μπορούσε να γυρίσει πλευρό και σηκωνόταν προτού χαράξει.

Η αφορμή

Η βίαιη επίθεση εναντίον του έφερε στο προσκήνιο τη Μύκονο και τις διαχρονικές παρανομίες σε παραλίες και οικισμούς της. Προκάλεσε αντιδράσεις και οδήγησε σε ελέγχους. Πιο πρόσφατα, το ζήτημα της ελεύθερης πρόσβασης στον αιγιαλό, καθώς και η ανάδειξη των κραυγαλέων καταπατήσεων και παραβάσεων, επεκτάθηκαν και σε άλλα νησιά, όπως στη Ρόδο και στην Πάρο. Πολίτες διαμαρτύρονται και διεκδικούν το αυτονόητο, να εφαρμοστούν οι νόμοι.

«Αυτά θα έπρεπε να είχαν γίνει προτού με χτυπήσουν», λέει στην Καθημερινή ο κ. Ψαρρός για την κινητοποίηση των αρμόδιων φορέων στο θέμα της Μυκόνου. «Οι υποθέσεις αυτές, από όπου και αν τις έπιανες δεν μπορούσαν να νομιμοποιηθούν, έπρεπε να είχαν επέμβει».

Επισημαίνει ότι ακόμη και τώρα, παρά τη δημοσιότητα που έχει λάβει το θέμα, κρίσιμες θέσεις σε δημόσιες υπηρεσίες που έχουν και ελεγκτικό ρόλο παραμένουν υποστελεχωμένες. Αναφέρεται στην Κτηματική Υπηρεσία των Κυκλάδων, που έχει λιγοστούς υπαλλήλους, αλλά και στην Αρχαιολογική Υπηρεσία.

«Τι περιμένουν όταν από τις τρεις ή τέσσερις ώρες του οκταώρου ένας αρχαιολόγος θα πρέπει να είναι στο υπόγειο, να αναζητάει έγγραφα στο αρχείο επειδή η Εφορεία Αρχαιοτήτων είναι υποστελεχωμένη, κάτι που παρατηρείται και πανελλαδικά; Ορισμένες Εφορείες λειτουργούν με προσωπικό λιγότερο των δέκα ατόμων και οι συνάδελφοι κάνουν τη δουλειά τους όσο καλύτερα μπορούν», λέει. «Θέλουμε να υπάρχει ένα Δημόσιο το οποίο θα ελέγχει ή δεν θέλουμε; Θεωρούμε ότι η αγορά μπορεί να αυτορρυθμιστεί; Είδαμε τι έγινε: ο Ψαρρός έφαγε ξύλο, οι πολίτες βγήκαν στους δρόμους και διαμαρτύρονται για τις παραλίες. Αυτή είναι η αυτορρύθμιση;».

Ο ίδιος θεωρεί θετική έκβαση την αποστολή του εισαγγελέα Εφετών Αιγαίου Οδυσσέα Τσορμπατζόγλου στη Μύκονο. «Εχει επιβάλει πρόστιμα, ποινές και όποια καταγγελία φτάνει στα χέρια του την ερευνά, χωρίς περαιτέρω συζητήσεις. Ηταν μια σωστή κίνηση», τονίζει. «Θεωρώ ότι έχει γίνει μια καλή δουλειά εκεί. Θα φανεί στο μέλλον αν προτίθενται να το συνεχίσουν για να μπορέσουν έστω την τελευταία στιγμή να διατηρήσουν τον χαρακτήρα του νησιού. Στη Χώρα της Μυκόνου, μόνο πέρυσι, μια συνάδελφός μου συνέταξε πάνω από 20 σήματα διακοπής εργασιών».

Ωστόσο, λέει ότι δεν έλαβε τις εγγυήσεις που χρειαζόταν ο ίδιος από την πολιτεία για να επιστρέψει στο νησί. «Από τη δίωξη εκβιαστών πήρα τη διαβεβαίωση ότι θα φροντίσουν να μη με ξαναχτυπήσουν. Δεν έλαβα, όμως, εγγυήσεις για την παρουσία μου στη Μύκονο», λέει και αναφέρεται στα δρομολόγια που θα έπρεπε να κάνει στο νησί και πώς κάποιος θα εξασφάλιζε ότι δεν θα συνέβαινε κάτι εις βάρος του κατά την εκτέλεση του έργου του. Παρόμοιες εγγυήσεις ζητούσε μετά την επίθεση στον κ. Ψαρρό και ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, για να κάνουν οι συνάδελφοί τους τη δουλειά τους χωρίς φόβο. Τόνιζαν ότι η πιθανή αντικατάσταση από το υπουργείο Πολιτισμού όσων έχουν ως αρμοδιότητα τη Μύκονο θα έστελνε το λάθος μήνυμα.

Μεταξύ άλλων, ως αρχαιολόγος με τοπική αρμοδιότητα τη Μύκονο, ο κ. Ψαρρός έπρεπε να χειρίζεται και εγκρίσεις για οικοδομικές άδειες ξενοδοχείων, κατοικιών και κέντρων διασκέδασης στο νησί. Χρεώθηκε τη Μύκονο το 2014 μαζί με άλλες δύο συναδέλφους του και σε αυτά τα χρόνια έχει δει πολλά: από αυθαίρετα που χτίζονταν σε μια νύχτα και ξεφύτρωναν ξαφνικά σαν μανιτάρι ή τεράστιες εκσκαφικές εργασίες που γίνονταν στη μέση του πουθενά για να ανοίξει κάποιος μάντρα με υλικά οικοδομών. Κάποιοι μηχανικοί παρέμεναν πιστοί στη νόμιμη διαδικασία και την εφάρμοζαν ευλαβικά, ενώ άλλοι –κυρίως μεγαλοεργολάβοι– μπορεί να σήκωναν πρώτα ένα κτίσμα, χωρίς να έχουν γίνει οι σχετικές αυτοψίες και χωρίς να έχουν λάβει εγκρίσεις από τις αρμόδιες υπηρεσίες και εκ των υστέρων επιχειρούσαν να το τακτοποιήσουν μέσα από τα παραθυράκια που τους παρείχε η σχετική νομοθεσία.

Κανονικά, το προσεχές διάστημα ο κ. Ψαρρός θα έπρεπε να κηρύξει νέους αρχαιολογικούς χώρους, έπειτα από δεδομένα ανασκαφών που είχαν προκύψει στο νησί. Δεν προτίθεται, όμως, μετά την επίθεση που δέχθηκε τον Μάρτιο να επιστρέψει στη Μύκονο. Επαναλαμβάνει ότι τον στενοχωρεί ο αποχωρισμός από το νησί που είχε οριστεί να προστατεύει και όπου είχε καλλιεργήσει το επιστημονικό του ενδιαφέρον.

«Χωρίς στήριξη δεν θα κατέβω κάτω να κάνω τον καουμπόη, σε μια εποχή που ο καθένας τρώει ξύλο ανά πάσα στιγμή. Το άλλο το παιδί το σφάξανε επειδή ήρθαν κάποιοι από την Κροατία και δεν τους έλεγξε κανείς», τονίζει, αναφερόμενος και στο πρόσφατο συμβάν οπαδικής βίας στη Νέα Φιλαδέλφεια.

Λέει ότι ανάλογα με τις ανάγκες της υπηρεσίας μπορεί πιθανότατα να αναλάβει κάποιο άλλο νησί, αλλά θα βοηθήσει και τους συναδέλφους του με τη Μύκονο εάν χρειαστεί. Θα μοιραστεί τις γνώσεις που έχει για την περιοχή και θα ασχοληθεί με το επιστημονικό έργο των ανασκαφών εκεί. Δεν πήρε εύκολα αυτή την απόφαση. Σε παλιότερη επικοινωνία μας, λίγες ημέρες μετά την επίθεση που είχε δεχθεί, έλεγε ότι σκεφτόταν την ημέρα που θα επέστρεφε. Η προσμονή του ήταν έκδηλη στον τρόπο που μιλούσε για την εργασία του εκεί, στο πώς περιέγραφε τα ανασκαφικά ευρήματα. Τόνιζε ότι δεν ήθελε να αφήσει ένα νησί για το οποίο είχε δουλέψει εντατικά επί χρόνια.

Τα ευρήματα

Σήμερα μιλάει με πάθος για μία αρχαιολογική ανακάλυψη της προηγούμενης ανασκαφικής σεζόν, ένα αρχαίο πυργόσπιτο στο Δραφάκι της Μυκόνου. Περιγράφει ότι το κτίσμα έχει εσωτερική διαμερισμάτωση και πλακόστρωτη αυλή. Εκεί βρέθηκαν και τα πρώτα ανασκαφικά μυκονιάτικα νομίσματα, καθώς άλλα ήταν μέχρι πρότινος γνωστά μόνο από συλλογές ιδιωτών του εξωτερικού και διεθνή μουσεία.

«Συναισθηματικά με στενοχωρεί το να φύγω, γιατί πλέον έχουμε τα δεδομένα να ξεκινήσει μια νέα έρευνα για το ποιες ήταν οι σχέσεις του νησιού με τη Δήλο, με τους μεγάλους Μακεδόνες βασιλείς, πώς ήταν κατανεμημένο το δίκτυο των πύργων και των οχυρών θέσεων», λέει.

Κινδυνεύουμε να καταλήξουμε με ατελείωτες ρέπλικες της Ιμπιζα

Πολύ προτού τον χτυπήσουν, σε παλαιότερους ελέγχους που πραγματοποιούσε στο νησί, ο Μανώλης Ψαρρός λέει ότι είχε αρχίσει να εισπράττει ένα κλίμα δυσαρέσκειας από ντόπιους της Μυκόνου για τις πολεοδομικές παραβάσεις. «Διαμαρτύρονταν ότι δεν μπορούσαν να πάνε σε παραλίες τους για να κολυμπήσουν», επισημαίνει.

Ωστόσο, είναι προφανές ότι δεν μοιράζονται όλοι την ίδια οπτική στο νησί, αλλά και σε άλλους τουριστικούς προορισμούς. «Πρέπει να αντιληφθούν οι Μυκονιάτες ότι οι επιπτώσεις αυτής της αρνητικής εξέλιξης δεν επηρεάζουν εμάς, εμείς είμαστε υπάλληλοι. Αυτούς θα επηρεάσουν και την ποιότητα του τουρισμού τους. Ο εκφυλισμός και η υποβάθμιση του τουριστικού προϊόντος που παρατηρείται στις Κυκλάδες, αλλά ιδίως στη Μύκονο και στη Σαντορίνη, επηρεάζουν τους ίδιους τους επιχειρηματίες και κυρίως τους ντόπιους. Γιατί ο διεθνής επιχειρηματίας μπορεί κάποια στιγμή να επενδύσει αλλού», λέει.

Πέρα από την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, το ζήτημα που έχει αναδειχθεί αφορά και τη βιωσιμότητα αυτών των περιοχών, που βασίζονται οικονομικά στον τουρισμό. «Ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι τα αρχαία δεν ενδιαφέρουν κανέναν, τι θα ήταν οι Κυκλάδες χωρίς τους παραδοσιακούς οικισμούς;

Χωρίς αυτά τα σπίτια που είναι φτιαγμένα με γνώμονα το ανθρώπινο μέτρο και όχι το μέτρο αποτίμησης της ευχαρίστησης του τουρίστα; Ο τουρίστας θα πρέπει να προσαρμοστεί σε αυτά. Αν δεν υπάρξει μέριμνα γι’ αυτά, καταλήγεις να έχεις ατελείωτες ρέπλικες της Ιμπιζα», προσθέτει.

Τον ρωτάμε εάν ο ίδιος θεωρεί ότι η επίθεση εναντίον του αποτέλεσε την αφορμή για κινητοποιήσεις και αντιδράσεις σε ζητήματα παραβάσεων καταπάτησης του αιγιαλού. Εκείνος, όμως, επισημαίνει ότι ήταν μεγάλη η συμβολή του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, οι οποίοι με διάφορες ενέργειές τους και με μια ημερίδα που πραγματοποίησαν στη Σύρο ανέδειξαν το πρόβλημα της καταπάτησης του αιγιαλού σε κηρυγμένους αρχαιολογικούς χώρους και ενημέρωσαν τους τοπικούς φορείς.

«Θέλω να ευχαριστήσω όλους τους συναδέλφους που με στήριξαν, γιατί κατάλαβαν ότι αυτό που συνέβη δεν ήταν ένα χτύπημα σε εμένα, αλλά σε όλη την υπηρεσία για να κατεβάσουμε το κεφάλι, να μην πούμε τίποτα, να μην εφαρμόζουμε τον νόμο», λέει.

Ο «βιωμένος χρόνος»

Δεν περίμενε ότι ως αρχαιολόγος θα βρισκόταν κάποτε σε αυτή τη θέση ή ότι κάποιοι θα τον στοχοποιούσαν επειδή έκανε τη δουλειά του. Επέλεξε αυτό το επάγγελμα γιατί, όπως εξηγεί, τον ενδιαφέρει «ο βιωμένος χρόνος».

Τα αρχαιολογικά ευρήματα, είναι κι ένας τρόπος να κατανοήσει κάποιος τη θέση του στον κόσμο. Ως σχετικό παράδειγμα φέρνει τις ταφικές ανασκαφές. Θυμάται μια περίπτωση στον Μαραθώνα, όπου είχε βρει έναν παιδικό σκελετό, ανάμεσα σε εκείνους δύο ενηλίκων, με μοναδικό κτέρισμα μια χάντρα από κοχύλι.

«Με ενδιαφέρει το αποτύπωμα, η σφραγίδα που αφήνουν οι άνθρωποι στον τόπο προτού φύγουν. Τα υλικά κατάλοιπα και η άυλη πολιτιστική κληρονομιά που μένει, δηλώνουν την προσπάθεια του ανθρώπου να επιβιώσει σε αυτόν τον πλανήτη. Σε κάνουν να σκέφτεσαι πως όταν μπαίνεις στο δωμάτιο και ανάβεις το φως, αυτό δεν είναι δεδομένο. Εχει πασχίσει πάρα πολύς κόσμος για να γίνει αυτό και εκτιμάς την αξία της ανθρώπινης ζωής και την προσπάθεια που έχει γίνει», λέει. «Εγινα αρχαιολόγος για να υπάρχει σεβασμός στην ανθρώπινη ζωή που έχει περάσει πριν από εμάς. Να θυμόμαστε εκείνους και τις ιστορίες τους. Ετσι και οι ερχόμενες γενιές θα σεβαστούν εμάς».