Χρίστος Γεωργούσης: "Η Πάρος τα προ-αρχιλοχικά χρόνια"

Από το 100000 π.Χ. ως τις Κουκουναριές

Η Πάρος κατοικήθηκε χιλιάδες χρόνια πριν, από την Παλαιολιθική Εποχή. Πολλές απ’ τις πέτρες που βλέπουμε στις ξερολιθιές και στα χωράφια είναι πέτρες-εργαλεία των παλιών κατοίκων του νησιού. Στη Νεολιθική εποχή έχουμε μετά τις ανασκαφές των J. Evans και G. Renfrew (1964-65) το χωριό του 4.300 π.Χ. στο Σάλιαγκο, μεταξύ Πάρου και Αντιπάρου. Χωριά της εποχής αυτής θα είχαμε και αλλού στην Πάρο και σε όλες τις Κυκλάδες, όπως δείχνει η πρόοδος των ανασκαφών και τα ευρήματα στην Κέα, την Κύθνο και τη Μύκονο.

Οι άνθρωποι της Νεολιθικής Εποχής έφυγαν, όπως ήρθαν. Τους πήραν οι άνεμοι του Αιγαίου.

Η Πάρος κατοικήθηκε μετά από τους ανθρώπους του Κυκλαδικού Πολιτισμού, που δημιούργησαν υψηλό πολιτισμό και πολλά χωριά σε όλη την Πάρο. Νεκροταφεία βρέθηκαν πολλά, αλλά τα χωριά των κατοίκων αυτών έγιναν πέτρες και χώμα. Στο Κάστρο της Παροικιάς, στο Πυργάκι του Δριού και στην Άβυσσο της Αγκαιριάς βρέθηκαν λείψανα των οικισμών του 2.500 π.Χ.

Παράλληλα έχουμε και τους θαλασσοπόρους της Μινωικής Εποχής που κάνουν την Πάρο Μινώα. Έχτισαν πόλεις και στην Πάρο ή απλά δημιούργησαν σταθμούς-εμπορεία;

Αργότερα κάνουν την παρουσία τους και οι Μυκηναίοι στις Κουκουναριές (13^ος-12^οςαι.), για να συμπληρωθεί όλο τα φάσμα των μεγάλων πολιτισμών, που έκαναν την παρουσία τους και στην Πάρο. Έλαμψαν, μεσουράνησαν και έδυσαν.

Τα σκοτεινά χρόνια (1100-900 π.Χ.)

Υπάρχει μια περίοδος δύο αιώνων, από το 1100-900 π.Χ. που δεν ξέρουμε τι ακριβώς έγινε, όχι μόνο στην Πάρο, αλλά και στον ελληνικό χώρο γενικότερα (Σκοτεινά Χρόνια). Έχουμε τη μετακίνηση μεγάλων φυλετικών ομάδων προς τα ανατολικά (1ος Ελληνικός Αποικισμός), στα νησιά του Αιγαίου και στις ακτές της Μ. Ασίας. Από τα 32 ελληνικά φύλλα, που μας είναι γνωστά, μετακινήθηκαν τα 15 ψάχνοντας για νέες πατρίδες. Ανάμεσά τους  οι Αιολείς, οι Ίωνες και οι Δωριείς. Οι Δωριείς πιέζουν τα μέρη της Πελοποννήσου και Αρκάδες φεύγουν με αρχηγό τον Πάρο και εγκαθίστανται στην Πάρο. Το νησί παίρνει το όνομα του αρχηγού και τα προηγούμενα ονόματα (Μινώα, Υρία, Δημητριάς, Καβαρνίς, Ζάκυνθος) σιγά-σιγά εγκαταλείπονται.

Τώρα γύρω στο 1000 π.Χ. έχουμε την εγκατάσταση Ιώνων αποίκων από την Αττική στις Κυκλάδες και στην Πάρο. Οι αρχηγοί τους είναι ο Κλυτίας και ο Μέλας.

Υπάρχει λοιπόν μια Ιωνοαρκαδική επιμειξία για την οποία δεν έχουμε στοιχεία. Ίσως είχαν την ωριμότητα οι πρώτοι αυτοί άποικοι και δεν προχώρησαν σε συγκρούσεις, αλλά αποφάσισαν να ζήσουν ειρηνικά.

Η Πάρος συνεχίζει να κατοικείται, αλλά υπάρχει μια ύφεση στην πολιτιστική ζωή, λες και ξεχάστηκαν οι προηγούμενες πρόοδοι. Γύρω στο 950-900 π. Χ. έχουμε τους δύο  σπουδαιότερους οικισμούς. Στο Κάστρο της Παροικιάς και στις Κουκουναριές της Νάουσας. Σε επίκαιρες θέσεις του νησιού, κυρίως γύρω από τον κόλπο της Νάουσας δημιουργούνται και άλλοι.

Είναι κρίμα που δεν έχουμε γραπτά μνημεία, καθώς η πρώτη μορφή της ελληνικής γλώσσας, η γραμμική γραφή Β, έπαψε να γράφεται μετά τη δωρική μετανάστευση και σιγά-σιγά ξεχάστηκε. Αλλά προετοιμάζονταν νέα πειράματα, που θα έδιναν σπουδαίους καρπούς.

Ο 9ος αιώνας

Αυτή την εποχή, μέσα στον 9^ο αιώνα, οι Έλληνες πήραν το αλφάβητο, που χρησιμοποιούσαν οι Φοίνικες και το προσάρμοσαν στην ελληνική γλώσσα. Στο μεταξύ η χρήση του σιδήρου και των μετάλλων γενικεύεται. Οι Φοίνικες αλωνίζουν τις θάλασσες του Αιγαίου από τον 9^ο αιώνα μεταφέροντας πολύτιμα προϊόντα από το ένα λιμάνι στο άλλο. Δέρματα, μέταλλα, πορφύρες, λάδι και κρασί. Όλο τον 9^ο αιώνα συνεχίζονται οι μετακινήσεις των ελληνικών φύλων. Το Αιγαίο είναι μια θάλασσα ζωντανή και δραστήρια. Κάποτε γίνεται και τρικυμιώδης με θύελλες συγκρούσεων και πολέμων κι αυτό θα κρατήσει αιώνες. Μετά από το λήθαργο δύο αιώνων, ξαναξεκινά ο ελληνικός πολιτισμός με νέα ορμή.

Ο 8ος αιώνας

Η πόλη –κράτος: Η Πάρος κατά τον 8^ο αιώνα αναπτύσσεται ραγδαία. Παντού οι συνθήκες ζωής αρχίζουν να καλυτερεύουν. Χτίζονται τα ιερά της Δήμητρας, της Αθηνάς στις Κουκουναριές και οι πολεμικές περιπέτειες γεννούν ανάγκες για ένα μεγάλο νεκροταφείο. Ένα γύρω στα νησιά ανεγείρονται επίσης μεγάλοι ναοί και ο ναός της Ήρας στη Σάμο.

Η χρήση του χαλκού φαίνεται συχνότερη, ενώ κάνουν την εμφάνισή τους και άλλα πολύτιμα υλικά από την Ανατολή, λ.χ. το ελεφαντοκόκαλο.

Προς το τέλος των γεωμετρικών χρόνων, δηλαδή μέσα στον 8^ο αιώνα, αρχίζουν να σημειώνονται μεταβολές στην οικονομία, στην κρατική οργάνωση και τον τρόπο ζωής γενικά. Από τα φυλετικά κράτη περνούμε σιγά –σιγά σε μια άλλη κρατική μορφή, την πόλη –κράτος.

Τυραννίες:Τον αιώνα αυτό  υποχωρούν τα αριστοκρατικά καθεστώτα και εμφανίζονται τυραννίες, που θα δώσουν αργότερα τη θέση τους στα δημοκρατικά πολιτεύματα. Οι τύραννοι δεν είναι πάντα οι συνήθεις δικτάτορες, αλλά κάποτε άνθρωποι με έντονα πνευματικά ενδιαφέροντα και φιλολαϊκή πολιτική. Άλλοτε υπερτερεί η λαϊκίστικη πολιτική και η σκληρότητα.

Ο ελεύθερος πληθυσμός των κρατών της εποχής αυτής ήταν χωρισμένος σε δύο τάξεις, τους ευγενείς και τον απλό λαό. Μια άλλη κατηγορία ήταν οι δούλοι. Αιχμάλωτοι πολέμου ή επιδρομών ή ακόμα αγορασμένοι από δουλέμπορους, αποτελούσαν μέρος της περιουσίας των πλούσιων οικογενειών. Οι οικιακοί δούλοι είχαν καλύτερη μεταχείριση και όσοι γνώριζαν μια τέχνη.

Οι ευγενείς ήταν τα μέλη των πλούσιων οικογενειών που είχαν στην κατοχή τους εκτάσεις γης και μεγάλα κοπάδια ζώων, καθώς και δούλους. Είχαν τη δυνατότητα και το χρόνο να ασκούνται με τα πολεμικά έργα και έπαιρναν μέρος στη διακυβέρνηση του κράτους. Η κρίση του θεσμού της αριστοκρατίας και η ολοένα και πιο έντονη αμφισβήτηση της εξουσίας τους είναι που γεννά την τυραννία.

Το λαό  αποτελούσαν οι μικροί καλλιεργητές που είχαν στην κατοχή τους μικρές εκτάσεις γης και καλλιεργούσαν, οι δημιουργοί, οι διάφοροι τεχνίτες  και οι θήτες, μια κατηγορία ελεύθερων πολιτών, που δεν είχαν ιδιοκτησία. Οι θήτες εργάζονταν, όπου εύρισκαν δουλειά.

Δεύτερος αποικισμός: Τώρα είναι που αρχίζει ο δεύτερος αποικισμός. Ξεκίνησε από τα μέσα του 8^ου αιώνα και συνεχίστηκε ως το τέλος του 6^ου αιώνα. Τα αίτια ήταν οικονομικά και πολιτικά.

α) Τα μεγαλύτερα και γονιμότερα τμήματα γης τα κατείχαν οι ευγενείς γαιοκτήμονες. Από την άλλη πλευρά ήταν εκείνοι όλοι που εύρισκαν δυσκολίες να ζήσουν. Οι συνεννοήσεις και οι μοιρασιές δεν είναι πάντα εύκολες. Συνήθως επιλέγονται οι συγκρούσεις.

β) Άλλο αίτιο ήταν οι πολιτικοί ανταγωνισμοί που ξέσπασαν στις ελληνικές πόλεις από τον 8^ο αιώνα π.Χ. Οι νικημένοι των πολιτικών αυτών αγώνων κι εκείνοι που ήταν δυσαρεστημένοι από την πολιτική κατάσταση στην πατρίδα τους έφευγαν για να αναζητήσουν νέα πατρίδα.

γ) Η ανάπτυξη της βιοτεχνίας και του εμπορίου δημιούργησαν πρόσθετους λόγους αποικισμού. Οι Έλληνες εμπορευόμενοι αναζητούν νέες αγορές και φροντίζουν να δημιουργούν νέες εγκαταστάσεις σε περιοχές, όπου υπάρχουν πρώτες ύλες και ιδιαίτερα μέταλλα. Η ανάπτυξη του εμπορίου δημιουργεί μια νέα ισχυρή τάξη πολιτών (έμποροι, βιοτέχνες, πλοιοκτήτες). Η τάξη αυτή θα παίξει ρόλο στις πολιτικές αλλαγές που ακολουθούν.

Τέλις και Τελεσικλής: Στο τέλος του 8^ου αιώνα ζει στην Πάρο ο παππούς του Αρχίλοχου, πατέρας του Τελεσικλή, Τέλις ή Τελεσικλής και αυτός. Είναι ο πρώτος που φτάνει στη Θάσο συνοδευόμενος από ιέρεια της Δήμητρας, την Κλεόβοια, πιθανόν γυναίκα του. Εκεί εισήγαγαν τη λατρεία της θεάς. Δημιουργούνται λοιπόν με την εγκατάσταση αυτή προϋποθέσεις για νέες περιπέτειες αποικισμών, που ακολουθούν.

Κατά τα χρόνια του πατέρα του Αρχίλοχου, εξακολουθεί να υπάρχει ο σημαντικός οικισμός στις Κουκουναριές της Νάουσας και ο οικισμός στο Κάστρο της Παροικιάς. Έχουν χτιστεί επίσης στον κόλπο της Νάουσας και άλλοι οικισμοί. ‘Όταν γεννιέται ο Αρχίλοχος, οι οικισμοί αυτοί εγκαταλείπονται, πιθανόν από κάποια θεομηνία. Αντίθετα πυκνώνει ο πληθυσμός της Πάρου, που θα εξελιχτεί σε «λαμπροτάτη των Παρίων πόλι». Η εγκατάλειψη αυτή αμφισβητείται από άλλους αρχαιολόγους, έχουμε όμως σίγουρα μια αλματώδη ανάπτυξη της πόλης της Πάρου.  Χτίζονται τα ιερά της Δήμητρας, της Αθηνάς και οι πολεμικές περιπέτειες γεννούν ανάγκες για ένα μεγάλο νεκροταφείο. Δεν έχει αρχίσει συστηματική εξόρυξη του μαρμάρου, αλλά βρίσκεται παντού άφθονο και βοηθά στην οικοδομική δραστηριότητα. Τα λατομεία του σχιστόλιθου και του γνεύσιου δίνουν πέτρες που δουλεύονται εύκολα για τις μεγάλες ανάγκες της οικοδομικής δραστηριότητας.

Στο τέλος του 8^ου αιώνα μια αποστολή από την Πάρο, με αρχηγό τον Τελεσικλή εκστρατεύει στη Θάσο. Η εκστρατεία προϋποθέτει δημιουργία πλοίων, δυνατότητα οπλισμού και γνώση της ναυσιπλοΐας.

Το μάρμαρο:Αυτή την εποχή αρχίζει  βήμα-βήμα ξανά, μετά τα χρόνια του Κυκλαδικού Πολιτισμού, η χρήση του μαρμάρου πρώτα στη Νάξο και μετά στην Πάρο. Το μάρμαρο είναι «πέτρα για τους θεούς και τους ήρωες». Στη Νάξο τοποθετείται μάρμαρο σε μέρη ναών. Μετά ένα αιώνα, τον 7^ο, εισάγεται η κατασκευή αγαλμάτων φυσικού μεγέθους. Στο τέλος του 7^ου αιώνα, μετά το θάνατο του Αρχίλοχου, ξεκινά η εκμετάλλευση του Παριανού μαρμάρου στο αρχαίο λατομείο των Νυμφών και στους Λάκκους. (Θαψανά). Τον 6^ο επιχειρούνται αγάλματα με υπερφυσικά μεγέθη. Οι καλλιτέχνες αναζητούν τα όρια της ομορφιάς στήνοντας διάλογο με την «Παρία Λίθο».

Η κεραμική: Ο 8ος αιώνας αποτελεί σταθμό στη γεωμετρική κεραμική. Μέχρι τώρα εικονίζονται σχέδια γεωμετρικά, τρίγωνα, ρόμβοι, κύκλοι και ο μαίανδρος. Η εξέλιξη φέρνει και ανθρώπινες μορφές σε παραστάσεις με σκηνές μαχών, κυνηγιών, ναυμαχιών κ.ά. Μερικά αγγεία τοποθετούνται ως «σήματα» πάνω σε τάφους. Ολοένα ανακαλύπτονται καινούρια αγγεία με υπέροχη ζωγραφική. Το χώμα της Πάρου γεννά μια ακριβή τέχνη.

Αοιδοί και ραψωδοί: Κατά τον 8^οαιώνα ζει ο Όμηρος και γράφονται τα Ομηρικά Έπη. Στην Πάρο μπορούμε να φανταστούμε αοιδούς και ραψωδούς να συνοδεύουν τις λατρευτικές εκδηλώσεις, τις γιορτές  και τα πανηγύρια. Καθώς η μουσική των αιώνων αυτών χάθηκε για πάντα και τα γράμματα μόλις που έκαναν την εμφάνισή τους, μόνο η φαντασία μας μπορεί να δώσει μια εικόνα της ζωής στο νησί. Οι αοιδοί τραγουδούν αποσπάσματα από τα έπη. Οι ραψωδοί στηρίζονται στο ραβδί τους και απαγγέλλουν. Οι ραψωδοί είναι ταξιδιώτες, αγύρτες της μουσικής και πάνε από νησί σε νησί να διεγείρουν συναισθήματα και φαντασίες.

Ο  7^ος αιώνας (αιώνας του Αρχίλοχου)

Κοινωνικές έριδες και νέες πατρίδες:  Κατά τα χρόνια αυτά έχει ήδη αναφανεί η διαφορά μεταξύ των κρατών πόλεων της Θεσσαλίας, της Βοιωτίας και  της Πελοποννήσου με τις πόλεις της Αττικής και των νησιών. Απ’ τη μια έχουμε την ολιγαρχική αριστοκρατία και απ’ την άλλη η θάλασσα φαίνεται ενθαρύνει τάσεις ανακατατάξεων, ταραχώδεις αναζητήσεις και αλλαγών προς καθεστώτα πιο φιλελεύθερα, που κυοφορούν την αυριανή δημοκρατία. Η Πάρος συνεχίζει να κυβερνιέται απ’ τους αριστοκράτες. Δεν φαίνεται να προωθείται η λύση της επιβολής τυραννίας, όπως αργότερα στη Νάξο με το Λύγδαμι, αλλά ανταγωνισμοί και πιθανόν ευρύτερα και μεγαλύτερα φαινόμενα ρήξεων, δεν αποφεύγονται. Οι εσωτερικές αυτές έριδες για την εξουσία και τον πλούτο δεν  οδηγούν όμως σε εμφύλιο πόλεμο. Σπρώχνουν τους αδικημένους, τους τολμηρούς και τους τυχοδιώκτες σε εκστρατείες για νέες πατρίδες.

Το 684 π.Χ. φεύγει με τα πλοία του ο Τελεσικλής. Γύρω στα 684-680 οι Πάριοι άποικοι ιδρύουν στη Β.Α. ακτή του νησιού την πόλη της Θάσου. Κοντά εκεί είχαν εγκατασταθεί και Φοίνικες που εκμεταλλεύονταν τα μεταλλεία χρυσού της ανατολικής πλευράς του νησιού.

Το 664 πηγαίνει μαζί και ο Αρχίλοχος.

Το 660 εκστρατεύει ο Γλαύκος, φίλος του Αρχίλοχου.

Όπως μας λέει ο Αρχίλοχος, που πρωτοπήγε στη Θάσο, γύρω στο 664 π.Χ., οι Ίωνες άποικοι της Θάσου ήταν μόνο άνδρες. Αυτοί πήραν ντόπιες γυναίκες Θρακιώτισσες. Μετά τις μάχες δημιουργήθηκαν συνθήκες ομαλής συνύπαρξης νέων και παλιών κατοίκων. Οι Παριανοί έφεραν μαζί τους τις εμπειρίες της ζωής τους στην Πάρο, τεχνογνωσία και ιδέες. Βρήκαν στην Θάσο μάρμαρο, χρυσάφι και καλό κρασί και προόδευσαν. Πολυτελείς οικοδομές, καλά έργα γλυπτικής και προχωρημένη μεταλλουργία.

Είκοσι ή τριάντα χρόνια μετά την πρώτη εγκατάσταση των Παρίων, δηλ. γύρω στα 660-650 π.Χ. τα πλούσια μεταλλεία χρυσού και αργύρου που υπήρχαν στην απέναντι Θρακική ακτή στο Παγγαίο, αποτέλεσαν νέο πόλο έλξης για εκμετάλλευση. Μαζί με 1000 νέους μετανάστες από την Πάρο οι Έλληνες της Θάσου εξόρμησαν στην απέναντι παραλία, την Περαία. Αρχηγός της νέας επιχείρησης ήταν ο Γλαύκος, γιος του Λεπτίνη, φίλος του Αρχίλοχου. Στους αγώνες στα Θρακικά παράλια σκοτώθηκε ο Γλαύκος. Του ανήγειραν τάφο και  στις ανασκαφές της Θάσου (1955)  βρέθηκε η επιγραφή του από Γάλλους αρχαιολόγους. Αλλά ο ποιητής δεν θρήνησε μόνο το φίλο του σ’ αυτές τις αδιάκοπες εξορμήσεις και τους πολέμους. Θρήνησε και τον άντρα της αδελφής του. (Ποιους σκέπασε το κύμα της πολύφλοισβης θάλασσας, ξέρει η οδύνη που οργώνει το βυθό της καρδιάς μας).

Τα Θρακικά φύλα απωθήθηκαν στα ενδότερα και οι άποικοι ίδρυσαν νέες πόλεις-εμπορικούς σταθμούς. Τη Γαληψό, τη Στρύμη, τη Νεάπολη, την Οισύμη τον 7^ο αιώνα και αργότερα, τον 6^ο αιώνα, τη Δάτο και τη Σκαπτή Ύλη.

Αφού ιδρύθηκε ένα είδος συμπολιτείας μεταξύ Πάρου και Θάσου και στερεώθηκε η Θέση τους στη Θράκη, οι Παριανοί συνεχίζουν την επέκταση στα Μακεδονικά παράλια ιδρύοντας στις εκβολές του Στρυμόνα την Αμφίπολη και την Ηιόνα. Εδώ οι Παριανοί στήνουν ένα μνημείο στον ήρωα έφηβο Τόκη, που βρέθηκε το 1973.

Πόλεμοι και πένθος: Έχουμε διαρκείς πολέμους τη εποχή αυτή. Εκτός από τις μάχες στα Θρακικά παράλια, εξελίσσονται και οι μάχες  στο Ληλάντιο πεδίο, όπου οι αρχαίοι Παριανοί βρίσκονται σύμμαχοι με τους Μιλήσιους και τους Ερετριείς. Από την άλλη πλευρά είναι οι Χαλκιδείς και οι φίλοι τους οι Νάξιοι. Οι πολεμικές περιπέτειες  με τη Νάξο, στις οποίες σκοτώνεται και ο ποιητής, είναι από τα πολεμικά επεισόδια του πολέμου του Ληλαντίου πεδίου. Πόσες φορές οι Παριανοί πήγαν στη Νάξο και πολέμησαν με τα δόρατα και τις σφεντόνες και πόσες φορές η ίδια η Πάρος υπήρξε θέατρο συγκρούσεων; Πόσες φορές οι μάχες έγιναν στη θάλασσα μεταξύ Πάρου και Νάξου; Οι πηγές μας λένε ότι στον πρώτο πόλεμο μεταξύ Παρίων και Ναξίων νίκησαν οι Πάριοι. Στον άλλο νίκησαν οι Νάξιοι και έπεσε και ο Αρχίλοχος.

Δεν μπορεί να εξηγηθεί ο μεγάλος αριθμός νεκρών στο πολυάνδριο του αρχαϊκού νεκροταφείου της Παροικιάς  (200 νεκροί). Μπορεί να προέρχονται από αδελφοκτόνα σύρραξη των εσωτερικών κοινωνικών συγκρούσεων ή είναι θύματα μαχών από τον πόλεμο  Πάρου και Νάξου πριν την εμφάνιση του Αρχίλοχου;

Γεωργοί, λατόμοι και ψαράδες: Ο Αρχίλοχος ζει ανάμεσα σε λατόμους, οικοδόμους, ψαράδες, ναυτικούς, γεωργούς και κτηνοτρόφους. Τα προβλήματα της ανάπτυξης, αλλά και οι πόλεμοι και η έντονη θρησκευτική ζωή φέρνουν ένα οργασμό στην εμφάνιση επαγγελμάτων και ασχολιών, που ενισχύονται από την ενδυνάμωση της βιοτεχνίας και του εμπορίου.  Λατόμοι και χτίστες ετοιμάζουν την Πάρο της μεγάλης ακμής. Τα σπίτια είναι μικρά παραλληλόγραμμα με εστία στο εσωτερικό τους. Δεν φτιάχνονται για την άνεση των ανθρώπων, αφού μεγάλο μέρος της μέρας το περνούν στο ύπαιθρο.

Ναυπηγοί και ναυτικοί: Αλλά η Πάρος συγκροτεί μια ισχυρή πολιτεία της γης και της θάλασσας. Έχουμε ένα ναυτικό κράτος και θα είναι παρόντες οι σχεδιαστές καραβιών, οι ναυπηγοί, οι κυβερνήτες και οι ναύτες-πολεμιστές. Καταλαβαίνουμε ότι μεγάλη θα ήταν η ανάγκη για ξυλεία και άλλα υλικά. Η ξυλουργική και τα συναφή επαγγέλματα ακμάζουν.

Από τα πρώτα σκαριά της Κυκλαδικής εποχής περνούμε στην πεντηκόντορο, για την οποία κάνει λόγο ο Αρχίλοχος (ναυάγιο με τον Κοίρανο). Σε κάθε πλευρά του πλοίου υπήρχαν 25 κουπιά. Λίγο πριν τα χρόνια του Αρχίλοχου, τον 8^ο αιώνα, έχουμε μια επανάσταση στη ναυπηγική. Σχεδιάστηκε και φτιάχτηκε η διήρης, που υπήρξε πρόδρομος της τριήρους. Η διήρης, μήκους περίπου 40 μέτρων, είχε δύο σειρές κουπιών. Το πλήρωμα το αποτελούσαν ελεύθεροι πολίτες. Εκείνοι που είχαν τα μέσα αγόραζαν τον εξοπλισμό τους. Οι γεωργοί και οι άκληροι (θήτες) υπηρετούσαν ως κωπηλάτες. Να υποθέσουμε ότι ο Αρχίλοχος ταξίδεψε με αυτό το πλοίο;

Ασπίδες δόρατα και άρματα: Ένα ναυτικό κράτος που συχνά βρίσκεται σε πόλεμο πρέπει να έχει και όπλα. Αναπτύσσεται λοιπόν, όπως και τον προηγούμενο αιώνα η σιδηρουργία και η μηχανική των όπλων, που θα δίνει ασπίδες, δόρατα, ξίφη και άρματα. Τα μέταλλα, σίδηρος και χαλκός είναι εισαγόμενα. Οπωσδήποτε απολαμβάνουν προνόμια οι σχεδιαστές, οι συντηρητές και οι οπλουργοί. Από την άλλη τόσο οι πολεμικές ανάγκες, όσο και η καθημερινότητα απαιτούν μεταφορικά μέσα με άμαξες και ζώα (άλογα, βόδια).

Ακμάζει η τέχνη:Τον 7^οαιώνα, τον αιώνα του Αρχίλοχου, οι πόλεις δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για κτίρια που σχετίζονται με τη λατρεία. Με τους ναούς έχουμε τις πρώτες μεγάλες κατασκευές στην ελληνική αρχιτεκτονική. Δημιουργούνται οι κούροι και οι κόρες. Στα αγγεία παρουσιάζονται τα διάφορα ανατολικά στοιχεία που εισχωρούν στις αρχές του 7^ου αιώνα στην ελληνική τέχνη. Λιοντάρια, γρύπες, πάνθηρες, σφίγγες και διάφορα φυτικά μοτίβα.

Κατά τα χρόνια αυτά δοκιμάζεται η γλυπτική στο μάρμαρο και μπαίνουν οι βάσεις για την εξέλιξη μιας περίφημης Σχολής Γλυπτικής, που θα δημιουργήσει μετά τον θάνατο του ποιητή το Σκόπα και τον Αγοράκριτο. Τα πρώτα πειράματα γλυπτικής θα δώσουν στα χρόνια του Αρχίλοχου σπουδαία έργα, τον Κριοφόρο της Θάσου (Μουσείο Θάσου) και την ανάγλυφη στήλη  μιας γυναίκας (Μουσείο Πάρου). Πρόκειται για την αρχαιότερη ταφική στήλη που βρέθηκε το 1960 στο χείμαρρο της Παροικιάς, δίπλα στο αρχαϊκό νεκροταφείο. Το αρχαϊκό νεκροταφείο βεβαίως δεν περιοριζόταν στο χώρο που κατέχει σήμερα. Κάτω από το χείμαρρο και προς τη θάλασσα, προεκτείνεται απ’ όλες τις μεριές και θα ήταν πολύ μεγαλύτερο, γεγονός που δείχνει και το μέγεθος της αρχαϊκής πόλης. Η στήλη παριστά μια γυναίκα στολισμένη και καθισμένη σε θρόνο. Κάνουμε λόγο γι’ αυτήν, όχι μόνο για την αισθητική της, αλλά και γιατί τοποθετείται στα χρόνια του Αρχίλοχου. Έχουμε λοιπόν ένα έργο σύγχρονο του ποιητή. Στα χρόνια του ξυπνά η ανάγκη της γλυπτικής η οποία θα δώσει πνοή, δύναμη και ομορφιά στο Παριανό μάρμαρο.

Πρέπει να σημειώσουμε ότι υπάρχει πάντα στενή πνευματική εξάρτηση του κόσμου του Αρχίλοχου και της Πάρου με την ανατολική Ιωνία. Αυτό εκδηλώνεται έντονα στην τέχνη και στην πνευματική ζωή.

Έντονη θρησκευτική ζωή:Την εποχή, που ο Αρχίλοχος είναι παιδί, οι Πάριοι στέλνουν προσφορές στο Πανελλήνιο Ιερό του Δηλίου Απόλλωνα και αρχίζουν την ίδρυση δικού τους ιερού στο λόφο της Παροικιάς (Δήλιο). Πιθανόν συμμετέχουν στις αποστολές για να τιμήσουν το ιερό του Απόλλωνα στο Δεσποτικό. Γιορτάζουν τη θεά της γης, τη Δήμητρα και την κόρη της Περσεφόνη στο ιερό της Δήμητρας, που είναι Πανελλήνιας ακτινοβολίας. Τιμούν την Αθηνά, θεά των Ιώνων και του Αιγαίου, τόσο στις Κουκουναριές όσο και σ’ άλλα σπουδαία ιερά των νησιών. Οργανώνουν τις τελετές και μνημόσυνα για να τιμήσουν τους νεκρούς με μουσικές και τραγούδια στο αρχαϊκό νεκροταφείο της πόλης. Οι νεκροί απολάμβαναν περισσότερο σεβασμό σε σχέση με τα σημερινά χρόνια.

Πάρος και Μούσες: Η Πάρος έχει σχέση μεγάλη με πολλές γυναικείες θεότητες και ιδιαίτερα με τις Μούσες, με τις οποίες συνδέθηκε ο Αρχίλοχος. Εκτός από την ιστορία του Αρχίλοχου και το Σπήλαιο των Νυμφών (αρχαίο λατομείο) έχουμε και άλλα πολλά γεγονότα σχετικά με τις θεές αυτές των λόφων, των σπηλαίων και των πηγών. Ένα από τα δύο Σπήλαια στο νησάκι του Οικονόμου ήταν αφιερωμένο στις Μούσες.

Το 1978 ο αρχαιολόγος Μιχάλης Τιβέριος ανακάλυψε στην Παροικιά στη θέση Καινούριο Πηγάδι την επιγραφή «Δορποφόρων ιερόν» του 4^ου αι.π.Χ. Η επιγραφή πρέπει να βρισκόταν σε τέμενος της αρχαίας πόλης. Οι Δορποφόρες {λέξη που παράγεται από το δόρπον (βραδινό φαγητό) και φέρω} ήταν θεότητες και λατρεύονταν μαζί με τις Νύμφες. Πρόκειται για παραπλήσιες θεότητες. Ήταν οι Νύμφες που δέχονταν νυχτερινές προσφορές. Παρόμοια επιγραφή για τις Δορποφόρες-Νύμφες βρέθηκε και στα Ψυχοπιανά. Θα πρέπει επίσης να προσθέσουμε ότι δεν υπάρχει μεγάλη απόσταση των Μουσών από τις Σειρήνες.

Στην Πάρο λατρευόταν εκτός από τη Δήμητρα, την Αθηνά, την Αφροδίτη, την Ειλείθυια, την Άρτεμη  και η Βαυβώ, θεότητα της γονιμότητας, μαζί με τη Δήμητρα και την Κόρη (Περσεφόνη). Η Αθηνά, θεά των Ιώνων, λατρεύτηκε όχι μόνο στην Πάρο, αλλά σε όλα τα νησιά του Αιγαίου. Λατρεύτηκαν επίσης και οι Χάριτες, θυγατέρες του Διόνυσου και της Ναξίας Νύμφης Κορωνίδας. Τέλος, ας θυμηθούμε το υπέροχο άγαλμα της Γοργώς που βρέθηκε τελευταία στην Πάρο. Νεράιδες (Νύμφες), Γοργόνες, Σειρήνες, Χάριτες, Ευμενίδες και Ερινύες, Σφίγγες, Άρπυιες και Γραίες, Μοίρες και Τύχη, η Μνημοσύνη, στοιχειά θηλυκά διάφορα μεταξύ μύθου και πραγματικότητας, οδηγούν, εμπνέουν, φοβίζουν, παγώνουν το μυαλό του ανθρώπου της εποχής, που ζητά με τους στίχους ή την τέχνη να ελευθερωθεί και να πετάξει.

Γεννιέται η λυρική ποίηση: Κατά τον αιώνα αυτό περνούμε από το έπος στη λυρική ποίηση με τον Αρχίλοχο τολμητία και πρωτοπόρο. Το πέρασμα γίνεται σιγά-σιγά. Σε κάποιους πρωτοπόρους στηρίζεται κι ο Παριανός ποιητής, εμπνέεται από διάφορα και στο τέλος πραγματοποιεί την εκρηκτική σύνθεση.

Εμφανίζονται τα νομίσματα: Προς το τέλος του 7^ου αιώνα, λίγο μετά το θάνατο του Αρχίλοχου, εμφανίζονται τα πρώτα νομίσματα. Μέχρι τότε οι συναλλαγές γίνονταν με πλακίδια χρυσού, ασημιού η μίγματος χρυσού και ασημιού (ήλεκτρου). Χρησιμοποιούσαν και τους οβολούς (μικρές βέργες σιδήρου). Έχουν καταγραφεί στην αρχαϊκή Πάρο 282 διαφορετικά νομίσματα, αλλά μέχρι σήμερα δεν έχουμε καμιά έκθεσή τους στο Αρχαιολογικό Μουσείο. Σε μερικά από τα νεότερα (2^ος αι. π.Χ.) εικονιζόταν ο Αρχίλοχος.

*Ο κ. Χρίστος Γεωργούσης είναι πρώην διευθυντής του Γυμνασίου Πάρου και συγγραφέας πολλών βιβλίων